موزه و ویرانه‌های آلاجاهویوک در چوروم

برای سفر به ترکیه یا زندگی در شهرهای ترکیه بهتر است گشت‌وگذاری در پیشینۀ تاریخی این کشور داشته باشیم. آثار باستانی و یافته‌های باستان‌شناسان از شهرهای باستانی فراوانی که در این کشور وجود دارند به ما نشان می‌دهند که در طول تاریخ چه اقوام و حکومت‌هایی در گسترۀ آناتولی زندگی کرده‌اند و چهرۀ امروزی ترکیه به‌عنوان یک کشور موردتوجه در میان آسیا و اروپا از کجا ریشه گرفته است. همچنین موزه‌های ترکیه (بیشتر => موزه های شهر آنتالیا ) بهترین محل برای کشف اشتراک‌های فرهنگی و احساس نزدیکی بیشتر با این سرزمین است.

یکی از مهم‌ترین اقوامی که در سرزمین آناتولی قدیم زیسته‌اند، به نام هیتی‌ها معروف‌اند. آن‌ها مردمانی باستانی بودند که به زبان هیتی از شاخۀ آناتولی خانوادۀ هندواروپایی صحبت می‌کردند. سرزمین آن‌ها کشوری پادشاهی بود که از آناتولی یعنی ترکیۀ امروزی تا میان‌رودان شمالی و سوریه گسترده بود. پایتخت آن‌ها شهر خاتوشا بود و به مهارت در ساخت‌وساز و استفاده کردن از ارابه و اولین تولیدکنندگان عصر آهن و ساخت مصنوعات فلزی معروف هستند. در حدود ۱۴۰۰ پیش از میلاد، از مصنوعات آهنی در قلمرو هیتی‌ها در ارمنستان کنونی استفاده می‌شد که این به‌عنوان نخستین شواهد مصرف این عنصر توسط هیتی‌ها به دست آمده است و پیشرفت آن‌ها را در این زمینه نشان می‌دهد.

هیتی‌ها که از نظر قوم‌شناسی بسیار با اقوام میتانی نزدیک بودند و حکومت آنان ۷۱۰ سال ادامه داشت، پیرو خدای خورشید یا «یِستان» یا «اِستان» بودند که مشخص شده‌ است همان «یزیدی» یا «یزدان» است که در زبان کردی با عنوان میترا شناخته می‌شود. در حدود سال ۱۳۵۰ پیش از میلاد یک سند ازدواج به شکل سنگ‌نگاره در بغازکوی (Boḡazköy) واقع در آناتولی کشف شد. در این سند نام پادشاه هیتی و حاکم میتانی آمده بود که فرمانروایان سرزمین‌هایی هستند که مردم در آنجا به میتراوارونا، ایندرا و اشوین‌ها متوسل می‌شدند و آن‌ها را می‌پرستیدند. این سند ظاهراً رسیدن موجی از اقوام هندوایرانی را به شمال غرب ایران را هم تصدیق می‌کند.

پس از ۱۱۸۰ پیش از میلاد امپراتوری هیتی به چندین دولت‌شهر (نوهیتیایی) مستقل تقسیم شد. نوهیتیایی‌ها، مردمان کشورهایی بودند که با زبان لوویان حرف می‌زدند و در سوریۀ عصر آهن، پس از سرنگونی امپراتوری هیتی سر برآوردند و حکومتشان تا اشغال شدن به دست کیمری‌ها  از سال ۱۱۸۰ تا ۷۰۰ پیش از میلاد برپا بود. اغلب، هیتی‌ها با حتیان (Hattians) اشتباه گرفته می‌شوند. به یاد داشته باشید که حتیان زودتر از هیتی‌ها تا آغاز هزارۀ دوم در همان ناحیه ساکن بودند و به یک زبان غیرهندواروپایی صحبت می‌کردند.

ویرانه‌های آلاجاهویوک؛ سرزمین‌ هیتی‌ها Alaca Höyük Hitit Diyari

 نام دقیق هیتی آلاجاهویوک مشخص نیست، بیشتر مورخان آن را آرینا می‌دانند که به‌عنوان شهر الهۀ خورشید یا به احتمال کمتر زپاناندا (Zippalanda) شناخته می‌شده است. هر دو شهر به‌عنوان مراکز فرقۀ بزرگ نزدیک به شهر هاتوسا از متون هیتی هستند. آلایاجاهویوک در 36 کیلومتری شمال شرقی بوغازکوی (Boğazköy)  در استان چوروم (Çorum) قرار دارد.

این منطقه اولین‌بار توسط مکریدی بیگ در سال 1907 کاوش شد. تحقیقات منظم دربارۀ آن توسط انجمن تاریخ ترکیه در سال 1935 به سرپرستی رمزی اوغوز آریک آغاز شد و به‌طور متناوب از سال 1936 تا 1970 به ریاست حامیت زبیر کوشای ادامه یافت. کاوش‌های اخیر از سال 1997 تا 2018 به سرپرستی آیکوت چیناراوغلو از دانشگاه آنکارا انجام شده است.

ویرانه‌های آلاجاهویوک در منطقۀ آلاکاچوروم، در شهر آلاجاهویوک طی کاوش‌هایی که در سال 1935 انجام شد به دست آمدند و از آن‌ها نشانه‌های چهار تمدن هلنیستی، رومی، بیزانسی و سلجوقی‌عثمانی یافت شد.

سطح اول تمدن کشف‌شده در این ویرانه‌ها،خانه‌های کوچکی بود که زندگی اولین مردمان این منطقه را نشان می‌داد.

سطح تمدن دوم تمدن یافت‌شده ساختمان‌های بزرگ، خانه‌های مسکونی، خیابان‌ها، کانال‌های آب بزرگ و کوچک، دیوار شهر و دروازۀ ابوالهول بود. دروازۀ ابوالهول که با بلوک‌های آندزیتی بر روی پایۀ سنگ آهکی ساخته شده است، 10 متر عرض دارد و دروازۀ تاریخی یک معبد بزرگ بوده است.

سطح تمدن سوم مربوط به عصر برنز قدیم، بین سال‌های 2000 تا 2500 قبل از میلاد است. مقبره‌های سلسلۀ برنز قدیم کمک زیادی به روشنگری تمدن و فرهنگ هیتی می‌کنند و از مهم‌ترین یافته‌های این عصر محسوب می‌شوند. مقبره‌های مستطیل‌شکلی که چهار طرف آن با سنگ ساخته شده و با تیرهای چوبی بسته شده‌اند و هدایای مرده‌ها که ساخته شده از طلا، نقره، الکترم، مس، برنز، آهن و سنگ‌های قیمتی مربوط به هیتی‌ها در این ویرانه‌ها پیدا شده است؛ همچنین دست‌سازه‌هایی از طلا، آهنگری ظروف نقره، ریخته‌گری، خاتم‌کاری، زیورآلات ظریف و جواهرات که محصول یک تمدن دیرباز است در این ناحیه قابل مشاهده هستند.

سطح تمدن چهارم نشان‌دهندۀ عصر کالکولیتیک پسین است؛ یعنی اولین تمدنی که در سرزمین اصلی بنا شد.

مقبرۀ پادشاه آلاجاهویوک

ابوالهول‌های یادبود با بلوک‌های آندزیتی بر روی پایه‌ای از سنگ آهک در بدو ورود از بازدیدکنندگان استقبال می‌کنند. بلوک‌های چوبی در دو طرف دروازۀ ابوالهول به شکل ابوالهول حکاکی شده‌اند. سطح داخلی و خارجی این دو برج که ابوالهول‌ها در آن قرار دارند با ارتوستات‌های برجسته تزئین شده است.

شکل گاو نر در نقش‌برجسته‌های برج غربی و سازۀ «خدای طوفان آسمان‌ها» از مهم‌ترین یافته‌های آلاجاهایوک هستند که همراه با سایر یافته‌های متعلق به این شهرک، معماری و هنر هیتی‌ها را در طراحی و ساخت مقبره‌های سلطنتی نشان می‌دهند؛ مقبره‌هایی که کناره‌های آن با سنگ ساخته و با تیرهای چوبی پوشانده شده و سر و پای دام‌های قربانی بر بام آن‌ها قرار داده شده است.

در این 13 مقبره که گمان می‌رود متعلق به شاهزادگان و شاهزاده‌ها باشد و قدمت آن‌ها به عصر برنز قدیم می‌رسد، زیورآلات، دیسک‌های خورشید، مجسمه‌های آهو و گاو، ابزار جنگی مانند خنجر، شمشیر، تبر، سفال، سنگ، طلا، نقره، برنز، مس و آثار و زیورآلات ساخته‌شده از الکترون یافت شده است.

موزۀ آلاجاهویوک

اولین موزۀ محلی در آلاجاهویوک در سال 1940 افتتاح شد. این موزه که در سال 1982 به ساختمان خود در محوطۀ باستان‌شناسی منتقل شد، در سال 2011 مورد بازسازی قرار گرفت. آثار کشف‌شده در حفاری‌‎های آلاجاهویوک، که در سال 1935 آغاز شد، در سالن‌هایی به نام سرهای کشف‌‎شده در مکان‌های حفاری‌ نگهداری می‌شوند.

مکان و اهمیت کاوش‌های آلاجاهویوک در باستان‌شناسی ترکیه بر روی پانل‌های دیواری توضیح داده شده است. مواد حفاری و برخی از مقالات علمی و تاریخچۀ کاوش‌ها متعلق به حفاری آلاجاهویوک، آثار باستانی دوران کالکولیتیک، عصر برنز قدیم و دورۀ هیتی در در ویترین‌ها توضیح داده شده است.

حفاری این منطقه که یکی از اولین کاوش‌های ملی ترکیه است، در سال 1935 به دستور آتاتورک آغاز شد.

آثار به‌دست‌آمده از آلاجاهویوک

آلاجاهویوک یکی از شهرهای مهم دورۀ پیش از هیتی است که تحت‌الشعاع هاتوسا قرار گرفت. آثار به‌دست‌آمده از مقبرۀ پادشاهان پیش از هیتی در هزارۀ سوم قبل از میلاد از مهم‌ترین یافته‌های این منطقه هستند.

سازه‌های باقی‌مانده از دورۀ هیتی

تقریباً تمام آثار تاریخی این منطقه متعلق به دورۀ هیتی است. دیوارهای شهر پوشیده از ارتوستات با دروازه‌های داخلی و خارجی و محل  استقرار کمانداران است. ورودی به‌یادماندنی جنوب، توسط دو ابوالهول بزرگ مربوط به دورۀ هیتی محافظت می‌شود. در فاصلۀ حدود 2 متری از زمین، ستون‌های یکپارچه به ارتفاع 4 متر که به‌عنوان پایۀ درب استفاده می‌شده، به شکل ابوالهول ساخته شده‌اند.

مجموعۀ ساختمانی بزرگ هیتی که دروازۀ ابوالهول در ورودی آن قرار دارد، هنوز در دست بررسی است. نقش‌برجسته‌های ابوالهول به احتمال قوی مربوط به قرن 15 یا 14 هستند. البته نقش‌برجسته‌ها ماکت نسخه‌های اصلی هستند که به موزۀ تمدن‌های آناتولی آنکارا فرستاده شدند.

نمادهای برنزی هزارۀ سوم

در میان برجسته‌ترین یافته‌های آلاجاهویوک پیش از میلاد، نمادهای برنزی در مقبره‌های پادشاهان دورۀ پیش از هیتی وجود دارد که مربوط به پایان هزارۀ سوم قبل از میلاد است. این آثار بیشتر به شکل دیسک‌های خورشیدی سبک یا مجسمه‌های حیوانات هستند. قرص‌های خورشید و حیوانات احتمالاً معرف خدایان مردم آن دوران هستند. عملکرد دقیق این اشیا که عموماً به‌عنوان هدایای قبر یافت می‌شوند، مشخص نیست اما به نظر می‌رسد از آن‌ها به‌عنوان نمادهای مذهبی در تشییع جنازه استفاده می‌شده است.

سد آبی هیتی به نام سد گلپینار

این سد احتمالاً یکی از بیش از 10 سد ساخته‌شده در حدود سال 1240 باشد. این سد با ظرفیت نگهداری 15000 مترمکعب آب در سال 2002 بازسازی شد. در حین کاوش در خاکریز سد، یک پایۀ استیل و یک قطعه بازالت با کتیبه‌های هیروگلیف به نام الهۀ هبت پیدا شد. با این حال، از سال 2021، سد پوشیده از پوشش گیاهی است و کاربرد گذشتۀ خود را ندارد.

موزه‌های ترکیه در هر شهر و منطقه‌ای بخشی از تاریخ پرفراز و نشیب این منطقه را نشان می‌دهند که برای هر توریستی می‌تواند جذاب باشد. جزئیات به نمایش گذاشته شده در این موزه‌ها شما را به سفرهای طولانی در طول تاریخ آناتولی می‌برند و می‌توانند به کشف دقیق‌تر شما از کشور ترکیه و فرهنگ آن کمک کنند.

همچنین در بازدید از موزه‌های ترکیه می‌توانید به ریشه‌های تاریخی و فرهنگی این سرزمین و سرزمین‌های همسایه ازجمله ایران پی ببرید. اگر به تاریخ و فرهنگ علاقه‌مند هستید یا قصد زندگی در ترکیه را دارید، با ایریت‌مگ همراه شوید.